رایة الهدی

عوامل تباهی عقل(خرد) از کتاب ارزشمند مفاتیح الحیات اثر آیت الله جوادی آملی بررسی می شود:
مستی شراب :خدا در قرآن می فرماید: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالأَنصَابُ وَالأَزْلاَمُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، جز این نیست که شراب و قمار و سنگ های نصب شده برای قربانی ها که مشرکان به آنها تبرک می جویند و تیرهای قمار که بت پرستان گوشت دام ها را با آنها قسمت می کنند، همه پلیدی هایی هستند که گرایش به آنها برخاسته از وسوسه های شیطان است... .(سوره مائده، آیه 90)
امام رضا(ع) فرمودند: همانا خدا شراب را از آن رو حرام کرده است که موجب تباهی و تغییر خردهای نوشندگان آن است. (عیون اخبارالرضا، ج2، ص 98)
مستی گناه :امیر مومنان علی(ع) فرمودند: بر عاقل است که خود را از مستی ثروت، مستی قدرت، مستی علم، مستی مدح و مستی جوانی نگه دارد زیرا برای هر یک از این ها بوی پلیدی است که عقل را می زداید و وقار را کاهش می دهد. (غررالحکم، ص66)
همان گونه که شرابخواری عامل مستی و زوال عقل و تعطیل نیروهای ادارکی آدمی است گناه نیز باعث مستی شدیدتری است که عقل را معزول و انسان را از ادراک سالم محروم می کند(تسنیم، ج 2، ص 336)، از این رو نه تنها شراب بلکه هر مسکری حرام است.
امام موسی کاظم(ع) فرمودند: خدای متعال شراب را به سبب نام آن حرام نکرده است بلکه آن را به سبب پیامد آن حرام کرد، پس هر چیزی که همان اثر و پیامد را داشته باشد شراب است. (الکافی، ج6، ص 412)
همچنین فرمودند: هر کس سه چیز را بر سه چیز مسلط کند، گویا به نابودی عقل خود کمک کرده است: کسی که نور اندیشه خود را با آرزوی دراز تاریک کند. کسی که رهاورد حکمتش را با گفتار بیهوده اش محو و زایل سازد. آن که نور پند آموزی را با خواهش های نفسانی خویش خاموش کند.(همان، ج1، ص17)
خودپسندی(عُجب): امیر مومنان(ع) فرمودند: خودپسندی یکی از حسودان خرد است(و تباهی آن را در پی دارد)(نهج البلاغه، حکمت 212)
همراهی با نادانان: امیرمومنان(ع) فرمود: هر کس با نادانی همراه گردد از عقلش کاسته می شود. (بحارالانوار، ج1، ص 160)
گوش ندادن به نصایح خردمندان: امیرمومنان(ع) فرمودند: هر کس از خردمندان نشنود عقلش بمیرد.(همان)
بیهوده گویی: امیرمومنان(ع) فرمودند: هر کس بیهوده گویی بر او چیره شود عقلش تباه گردد. (غررالحکم، ص222)
شوخی فراوان: امیرمومنان (ع) فرمودند: هر کس زیادی شوخی کند، احمق شمرده می شود. (همان(
فقر و تنگدستی: امیرمومنان(ع) فرمودند: پسرم! هر کس گرفتار تنگدستی شود، به چهار مصیبت دچار می شود: ضعف یقین، کاهش عقل، سستی دین، پررویی(کم حیایی)، پس از فقر به خدا پناه می بریم. (جامع الخبار، ص 110)
ترک تجارت(بیکاری): امام صادق(ع) فرمودند: ترک تجارت کاهنده ی خرد است.(الکافی، ج5، ص 148)
زیاده روی در خوردن گوشت: امام رضا(ع) فرمود: مصرف فراوان گوشت حیوانات وحشی و گاو موجب تغییر عقل و سرگشتگی فهم و کند ذهنی و فراموشی زیاد می شود.(مستدرک الوسائل، ج16، ص 458)
پرهیز از خوردن گوشت: امام صادق(ع) فرمودند: هر کس چهل روز گوشت نخورد اخلاقش بد و عقلش تباه می شود.(بحارالانوار، ج63، ص72)
عوامل سلامت و رشد عقل
امیرمومنان(ع) فرمودند: عقل غریزه ای است که با دانش و تجربه فزونی می یابد.(غررالحکم، ص 53)
و نیز فرمودند: اندیشه فراوان در حکمت، عقل را بارور می کند.(تحف العقول، ص 365)
همچنین فرمودند: رها کردن چیزی که برایت سودمند نیست عقلت را کامل می کند.(غررالحکم، ص477)

منبع:شبستان