به آنان همواره دعا کن
پروردگار هستي، براي پدران و مادران سالخورده، اكرامي شگفت و احترامي شكوهمند را ميطلبد و می فرماید:
«اگر هر دو يا يکي از آنها در نزد تو پير و سالخورده شوند، زنهار کوچکترين کلمهاي که رنجيده خاطرشان کند، مگويي! و کمترين آزاري به آنها نرساني! و با ايشان به اکرام و احترام سخن بگو! و هميشه پر و بال تواضع را با کمال مهرباني نزد پدر و مادر بگستران! و همواره دعايشان کن و بگو:"پروردگارا، با آنها مهرباني کن، همان گونه که مرا در کودکي مهربانانه پرورش دادند».1
اُف گفتن، به معناي کمترين اظهار ناراحتي است؛ يعني فرزند حتي حق ندارد در مقابل پدر و مادر خويش کوچکترين نارضايتي را در زبان يا چهرهاش ظاهر گرداند و آنها را از خود برنجاند.2
امام صادق (علیه السلام) در تفسير اين آيه فرمود:
در صورتي که به خاطر پيري و ضعف و کمحوصلگي تو را ناراحت و دلتنگ کردند، به آنان اف نگو! و اگر حتي تو را زدند، صدايت را بلند نکن! با آنان با سخن کريمانه و کلام بزرگوارانه رو به رو شو و اگر باز به روي تو دست بلند کردند، بگو: «خداوند هر دوي شما را مورد مغفرت قرار دهد» و اين نيست مگر قول کريم. نهايت تواضع و فروتني را نسبت به آنان رعايت کن و جز به رحمت و رأفت به آنان نظر مينداز! و صدا و دستت را بالاي صدا و دست آنان بلند مکن! و جلوتر از ايشان منشين و برايشان مقدم مشو!
به آنان همواره دعا کن و بگو :«خدايا اين دو نفر را مورد رحمت خود قرار ده، چنان که در کودکي مرا پرورش دادند تا به اينجا رسيدم».3
حق عظيم پدر و مادر پس از مرگ
سرور و آقاي نيکوکاران در روز قيامت، کسي است که پس از درگذشت پدر و مادر خود، به آنان نيکي و احسان نمايد.4
جواني در زمان زنده بودن پدر و مادرش به آنان فراوان خدمت ميکند، پس از مرگ والدين خود در وصيتنامه ايشان اين جمله را ميبيند: «فرزندم، مقداري بدهکار هستم و از عهده پرداختش برنيامدم، تو از جانب من اين بدهي را ادا کن!» پسر مي گويد: «به من هيچ ربطي ندارد، ميخواستند خودشان در زمان حيات بدهي خود را ادا کنند.» او از خداوند حتي براي آنان طلب مغفرت نيز نميکند. از اين رو خداوند دستور ميدهد وي را از جمله عاق شدهها ثبت کنند.5
و در مقابل فرزندي که در حيات پدر و مادر عاق شده است، ولي چون پس از مرگ آنها بدهي آنها را ادا ميکند و براي آنها طلب مغفرت مينمايد، جزء نيکوکاران به پدر و مادر ثبت ميشود.6
عمده حقوق والدين پس از مرگ عبارت است از:
1. عملکردن به وصيت والدين، چنانچه براساس قوانين شرعي باشد؛
2. دعا و درخواست رحمت و مغفرت از خدا براي ايشان؛
3. رسيدگي به بدهکاري مالي ايشان؛
4. انجام عبادات و خواندن قرآن و نماز و هديهکردن ثوابش به روح ايشان؛
5. خواندن نماز قضا و گرفتن روزة قضاي آنها؛
6. مداومت بر زيارت قبور ايشان؛
7. حفظ مودّت و ارتباط سالم خانوادگي پس از ايشان؛
8. احسان به آشنايان و دوستان ايشان پس از وفاتشان؛
9. صدقهدادن و خدمت به مردم به نيت آنان؛
10. زيارت معصومين به نيت ايشان.7
-----------------
پی نوشت ها:
1. (...إِمّا يَبلُغَنَّ عِندَکَ الکِبَرَ أحَدُهُما أو کِلاهُما فلا تَقُل لَهُما اُفٍّ وَ لا تَنهَرهُما وَ قُل لَهُما قَولاً کَريماً * وَ اخفِض لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحمَةِ وَ قُل رَبِّ ارحَمُها کَما رَبَّياني صَغيراً)اسراء (17)، 23ـ24.
2. يثربي، سيد محمد، سيري در رسالة حقوق امام سجاد (علیه السلام)، ج2، ص200.
3. شيخ کليني، الکافي، ص157.
4. رسول الله (صلی الله علیه و آله): «سَيِّدُ الأبرارِ يَومَ القِيامَةِ رَجُلٌ بِرَّ والِدَيهِ بَعدَ مَوتِهِما» علامه مجلسي، بحار الانوار، ج74، ص86، ح100.
5. علامه مجلسي، بحارالانوار، ج74، ص86.
6. علامه مجلسي، بحارالانوار، ج74، ص86.
7. ر.ك: نيليپور، مهدي، بهشت اخلاق، ج2، ص544.